یادداشت دکتر جلالی به مناسبت روز جهانی ایمنی و سلامت محیط کار

دکتر حسین جلالی ترشیزی، دانشیار مهندسی صنایع سلولزی به مناسبت روز جهانی ایمنی و سلامت محیط کار یادداشتی به شرح زیر منتشر کرده است که در ادامه می خوانید.

​​​​​​​

به مناسبت هشتم اردیبهشت (28 آوریل) روز جهانی ایمنی و سلامت در محیط کار

گاز فرمالدهید در فضاهای اداری: منشا پنهان بیماری های مهلک

هشتم اردیبهشت؛ روز جهانی ایمنی و سلامت محیط کار نامگذاری شده که شعار امسال (2025) این روز، "بهداشت و ایمنی شغلی: حقی اساسی در محل کار[1]" تعیین شده است. در عین حالیکه ممکن است مطرح نمودن تهدید سلامتی کارکنان و افراد مشمول در محیط های اداری نظیر مراکز دانشگاهی سوال برانگیز و دور از ذهن به نظر آید؛ انگیزه انتشار این یادداشت و اگاهی بخشی ناشی از آن، عمدتا از تهدید موجود و بالقوه ای در جامعه سرچشمه گرفت که در بیماری ها و حتی فقدان پژوهشگران و اساتید همکار، صنعتگران و کارگران مرتبط و نیز بروز سرطان هایی غریب در عموم جامعه؛ رتبه اول اتهام را به خود اختصاص داده است:

• گاز فرمالدهید

که آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) آن را به عنوان ماده سرطان زای انسانی طبقه بندی می کند. همچنین مراکز معتبر بین المللی همچون سازمان حفاظت محیط زیست (EPA)، موسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی (NIOSH)، اداره ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA) و موسسه ملی بهداشت  (NIH)نگرانی های جدی و الزامات سخت گیرانه ای را بر آن مترتب دانسته اند.

فرمالدئید ماده شیمیایی مضر، بی رنگ، قابل اشتعال و با بویی تند (در غلظت زیاد) است که در هوایی که همین الان در فضاهای مسقف و محصور دانشگاه، خوابگاه، خانه، آزمایشگاه، کتابخانه و هر فضای بسته دیگری که تنفس می کنیم می تواند وجود داشته باشد. این گاز از بسیاری مصالح ساختمانی و وسایل محیط های کار و زندگی بویژه در فراورده های چوبی فشرده مانند تخته خرده چوب (نئوپان)، تخته های چندلا، تخته فیبر، ام دی اف و غیره به عنوان بخشی از مواد چسبنده؛ دستمال و فراورده های سلولزی بهداشتی غیراستاندارد؛ پوشش کاغذهای گلاسه؛ و برخی از مواد عایق به مرور متصاعد می شود. تلاش های وسیعی از بیش از یک دهه قبل برای جایگزینی چسب های فرمالدهیدی با بایومتریال های مختلف در جریان است. با این حال در گستره صنایع بومی مرتبط، اثری از این رویکرد مشاهده نمی شود و حتی محدودیت های وارده بر صنایع مزبور، به افزایش استفاده از فرمالدهید نیز منجر گشته است! تا جاییکه صادرات فروارده های مزبور تولید داخل، بواسطه سطح زیاد انتشار فرمالدهید محدود یا متوقف شده و به تعطیلی صنایع مولد آن نیز انجامیده است.

حتی مقادیر ناچیزی از این گاز (بیش از 1/0 ppm) می تواند اثرات قابل توجهی را ایجاد کند که عبارتند از: سردرد یا سرگیجه (و بروز کما در موارد شدید مسمومیت)، افسردگی و تغییرات خُلقی، آبریزش و احساس سوزش در چشم ها و بینی و گلو، سرفه، خس خس سینه، حالت تهوع، و تحریکات پوستی. این امر بویژه در افراد حساس نظیر اطفال و نوزادان، سالمندان، بانوان باردار و افراد دارای بیماری های زمینه ای دارای ظهور بارزتری بوده و استمرار استنشاق آن منجر به سرطان های عمدتا ریوی و خونی شده است. تمایلات جهانی به زیست فراورده های تولیدی از چوب و افزایش سطح رفاه و تغییر ذائقه گسترده به فراورده های چوبی در سالیان اخیر در کشور، مستلزم آگاهی رسانی الزامات مربوطه در عموم جامعه است که نقش و رسالت نهاد دانشگاه و اعضای فرهیخته آن در افزایش سطح آگاهی عمومی شایان توجه است.

امروزه خریداران فرامرزی قبل از خرید فراورده های چوبی فشرده ای همچون مصالح ساختمانی، انواع کمد، کابینت و مبلمان؛ از سطح انتشار فرمالدئید آنها سوال می کنند. با این حال و در شرایط فقدان اطلاعات و عدم وجود گزینه هایی برای انتخاب شایسته فراورده های کاملا ایمن؛ توصیه هایی را به عنوان راهکارهایی اجرایی برای کنترل و کاهش سطح فرمالدئید در مکان های میزبان فراورده های مزبور و جلوگیری از تبعات زیان بار آن می توان پیگیری نمود که عبارتند از:

• اطمینان از تهویه مناسب محیط بویژه پس از بسته بودن طولانی مدت مکان مثلا پس از تعطیلات،
• دورنمودن مصنوعات فشرده چوبی از منابع حرارتی و دمای بالای محیط،
• کاهش سطح رطوبت بویژه رطوبت تزریقی ناشی از کولرهای آبی و بخارآب از طریق استفاده از تهویه مطبوع.